Prawidłowe żywienie polega na wykorzystaniu urozmaiconych źródeł składników odżywczych w celu pokrycia zapotrzebowania pokarmowego organizmu. W wielu surowcach, oprócz składników odżywczych, występuje szereg substancji biologicznie czynnych, które wywierają efekt profilaktyczny w stosunku do wybranych chorób zależnych od żywienia. Codzienna dieta psa i kota, oprócz dostarczania składników odżywczych, powinna zawierać szeroką gamę substancji biologicznie czynnych, stymulujących procesy metaboliczne. Dotyczy to również karm dla psów i kotów, które powinny wywierać taki efekt. Dlatego większość producentów wykorzystuje dodatki funkcjonalne, a także surowce będące źródłem substancji biologicznie czynnych.

W ostatniej dekadzie systematycznie wzrasta liczba doniesień naukowych dotyczących możliwości wykorzystania w żywieniu zarówno zwierząt, jak i ludzi związków biologicznie czynnych, występujących zarówno w surowcach pochodzenia roślinnego jak i zwierzęcego. Zainteresowanie tym tematem jest wynikiem licznych obserwacji i badań epidemiologicznych, stwierdzających związek pomiędzy ilością spożywanych np. warzyw, owoców a zmniejszonym ryzykiem zachorowania na niektóre choroby związane z nieprawidłowo zbilansowaną dietą. Przyczyną może być brak w diecie  składników biologicznie czynnych (m.in. witamin, związków siarkowych, flawonoidów, izotiocjanianów, katechin), niedostateczna ilość poszczególnych frakcji włókna pokarmowego, nieprawidłowy stosunek nienasyconych kwasów tłuszczowych z rodzin n-3 i n-6, niedostatecznie dobre źródła białka, złe proporcje pomiędzy poszczególnymi składniki mineralnymi czy dieta oparta na żywności wysoko przetworzonej., Może to sprzyjać rozwojowi takich chorób jak: otyłość, cukrzyca typu II, niektóre rodzaje nowotworów (szczególnie nowotworów dalszego odcinka przewodu pokarmowego) czy zmiany zwyrodnieniowe w układzie kostno-stawowym oraz w centralnym i obwodowym układzie nerwowym. Wiele cennych,  biologicznie aktywnych związków budzi szczególnie duże zainteresowanie producentów karm dla zwierząt towarzyszących jako metoda na  podnoszenie wartości odżywczej ich produktów.

Składnikami, którym przypisuje się korzystny wpływ na zdrowie zwierząt są flawonoidy - bardzo zróżnicowana pod względem struktury i właściwości grupa naturalnych przeciwutleniaczy. Flawonoidy są rozpowszechnione w świecie roślin, natomiast nie są syntetyzowane w organizmach zwierząt. Pośród wielu możliwości oddziaływania flawonoidów na procesy biologiczne w żywych komórkach, najważniejsze wydają się ich właściwości przeciwutleniające. Flawonoidy mogą być wykorzystywane jako przeciwutleniacze w karmach dla zwierząt, skutecznie zabezpieczają wielonienasycone kwasy tłuszczowe przed utlenianiem. Większość flawonoidów zachowuje swoje właściwości podczas standardowej obróbki termicznej. Korzystny wpływ flawonoidów na procesy zachodzące w samym organizmie zwierząt polega na zdolności do hamowania działania lub niedopuszczania do powstawania wolnych rodników.

Wśród dodatków funkcjonalnych istotne są frakcje włókna pokarmowego, zarówno te rozpuszczalne, jak i nierozpuszczalne w wodzie. Wśród nich obecnie dużo uwagi poświęca się beta-glukanom. Beta-glukany wywierają różnorodny wpływ na funkcjonowanie przewodu pokarmowego - wywierają działanie prebiotyczne, regulują profil mikrobiologiczny kału oraz wpływają na proporcje między krótkołańcuchowymi kwasami tłuszczowymi (SCFA) w kale. Regulują gospodarkę węglowodanową w organizmie oraz redukują insulinooporność, szczególnie u osobników otyłych. Posiadają szereg właściwości stymulujących układ odpornościowy organizmu, chroniąc go tym samym przed bakteriami, wirusami, grzybami i chorobami pasożytniczymi. Właściwości immunomodulujące beta-glukanów polegają na aktywacji komórek odpornościowych i są związane prawdopodobnie z aktywacją komórek odpornościowych, m.in. cytotoksycznych makrofagów czy limfocytów T. Beta-glukany odgrywają ważną rolę w zapobieganiu i leczeniu chorób układu pokarmowego, w tym: nieżytów śluzówki żołądka, biegunek, a także łagodzeniu skutków chorób w etiopatogenezie których istotną rolę odgrywa proces zapalny.

Wśród cennych dodatków funkcjonalnych znajdują się wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Wysoką aktywność biologiczną posiadają przede wszystkim dwie rodziny kwasów tłuszczowych: n-3 i n-6. Kwasy tłuszczowe z rodziny n-3 stymulują wzrost i wywierają ochronny wpływ na komórki mięśnia sercowego, układu odpornościowego, natomiast ich niedobór prowadzi m.in.: do reumatoidalnego zapalenia stawów, atopowego zapalenia skóry, łuszczycy czy rozwoju nowotworów. Eikozanoidy powstałe w wyniku przemian metabolicznych kwasu arachidonowego (kwasy tłuszczowe n-6) uważa się za czynniki działające prozapalnie, podczas gdy eikozanoidy powstałe z kwasu eikozapentaenowego (kwasy n-3) wywierają efekt przeciwzapalny. Badania naukowe wskazują na protekcyjne oddziaływanie oleju rybiego – głównego źródła kwasów tłuszczowych z rodziny n-3 – w stosunku do komórek raka jelita grubego. Efekt całkowicie odwrotny wywierają kwasy z rodziny n-6 i wydaje się, że suplementacja diety w te kwasy powinna być uzależniona od stanu organizmu – szczególnie w początkowej fazie nowotworzenia nie powinny znajdować się one w diecie zwierząt. Ponieważ istnieją dowody na różnorodność wywoływanych efektów przez kwasy tłuszczowe z rodzin n-6 i n-3 koniecznym jest stosowanie w żywieniu psów wzajemnego stosunku ilości kwasów n-6 do n-3 na poziomie 1:1 – 3:1. Wysokie spożycie kwasów tłuszczowych z rodziny n-6 i niskie spożycie kwasów n-3 przyczynia się do rozwoju procesów zapalnych, natomiast większe spożycie kwasów tłuszczowych z rodziny n-3, nawet przy niskim spożyciu tłuszczu ogółem może tę sytuację poprawić.

Podstawowy warunek, jaki musi być spełniony, aby wartość i efektywność dodatków funkcjonalnych została w prawidłowy sposób wykorzystana to bezwzględne przestrzeganie przez opiekuna ilości podawanej karmy sugerowanej przez producenta. 

Adnotacja

Tekst został przygotowany przez zespół ekspertów POLKARMA w składzie:

Dr n. wet. Sybilla Berwid-Wójtowicz
Lek. wet. Małgorzata Głowacka
Dr inż. Jacek Wilczak
Mgr inż. Anna Maria Ziembińska