PODSUMOWANIE

Patrząc na psy wykorzystywane do różnych zadań dość oczywiste wydaje się, że z powodu swojej aktywności wymagają dostarczenia większej ilości energii niż psy do towarzystwa. Jednak prawidłowe żywienie psów pracujących wykracza daleko bardziej poza kaloryczność podawanej karmy. Specyfika zadań stawianych przed psem determinuje szereg unikalnych potrzeb pokarmowych tych zwierząt. Odpowiednia dieta powinna nie tylko dostarczać psu wszystkich potrzebnych składników pokarmowych i zapewniać mu prawidłową kondycję oraz zdrowie, ale również istotnie wpływać na jego cechy użytkowe. Powinna sprzyjać szybkiej regeneracji sił po wysiłku, redukcji stresu i zmęczenia, zwiększeniu motywacji i wydolności psa oraz chronić przed odwodnieniem i kontuzjami. Normy żywienia (NRC, AAFCO, FEDIAF) dokładnie określają zapotrzebowanie psa pracującego na poszczególne składniki pokarmowe. Niezwykle ważny jest również schemat karmienia psa dostosowany do jego rutyny dziennej oraz stały dostęp do wody pitnej.
Właściwy dobór psa do służby czy sportu i jego wyszkolenie to ogromne nakłady czasu, pracy i finansów. Prawidłowe żywienie pozwala zachować zdolność psa do pracy przez długie lata oraz maksymalnie korzystać z jego umiejętności. Warto poznać zalety optymalnej diety psa pracującego i na co dzień z nich korzystać. 
W części pierwszej omówiona została rola energii i białka oraz problem stresu oksydacyjnego i zapotrzebowanie na składniki mineralne. W drugiej części przedstawione zostaną specjalne dodatkowe składniki pokarmowe oraz wybór diety i schematy karmienia psów aktywnych.

Ergogeniczne składniki pokarmowe

Termin ergogeniczny można najprościej wytłumaczyć jako „pracotwórczy”, co w odniesieniu do diety psa użytkowego oznacza poprawę sprawności, szybszą regenerację oraz lepszą wydajność. Składniki te mogą działać w różnych miejscach organizmu (np. mitochondrium) lub wybranych układach i dzięki temu wspomagać psa podczas wysiłku bez żadnego efektu ubocznego czy ryzyka dla jego zdrowia.
Poniżej kilka przykładów takich substancji:
L-karnityna, aminokwas odgrywający kluczową rolę w transporcie kwasów tłuszczowych do wnętrza mitochondrium (organellum komórkowe, w którym zachodzą przemiany energetyczne);
przeciwutleniacze, które nie są witaminami (polifenole z zielonej herbaty, luteina, zeaksantyna i inne);
chondroprotektory (glukozamina, chondroityna, kolagen) pomagające chronić chrząstkę stawową silnie obciążaną podczas wysiłku.

Prawidłowe trawienie

Optymalny przebieg trawienia pozwala pozyskać składniki pokarmowe z diety i zachować prawidłową kondycję. Zaburzenia trawienia mogą mieć oczywiście podłoże chorobowe i wtedy wymagają pomocy lekarza weterynarii, jednak nierzadko przyczyny są inne. Zdrowy, odrobaczony pies może zareagować np. biegunką na stres lub niskiej jakości karmę. Często też gwałtowna zmiana diety („z dnia na dzień”) powoduje zaburzenia trawienia. Nawet jeśli nie dochodzi do biegunek, to uczucie zalegania pokarmu czy dyskomfort okolic brzucha nie sprzyjają efektywnej pracy psa, i to bez względu na specjalizację.
Największym wyzwaniem dla psów użytkowych jest stres. Trudne warunki pracy, transport, obecność obcych ludzi i psów, warunki atmosferyczne, zmęczenie mentalne – to wszystko powoduje reakcję stresową, często w postaci zaburzeń trawienia i biegunek. Dlatego tak ważna jest karma wysokiej jakości, zawierająca dodatki usprawniające trawienie i chroniące układ pokarmowy psa pracującego.
Jak już wspomniano wcześniej w przypadku diety kluczową rolę odgrywa jakość białka. Wysoko strawne białko usprawnia proces trawienia, zapobiega wzdęciom, sprzyja prawidłowej florze jelitowej i odpowiedniej konsystencji kału. Drugim niezwykle ważnym czynnikiem jest włókno pokarmowe, które reguluje pasaż treści pokarmowej i odżywia korzystne bakterie jelitowe. Istnieje kilka typów włókna pokarmowego. Włókno śluzotwórcze (psyllium) wiąże nadmiar wody i dodatkowo chroni błonę śluzową jelit przed podrażnieniami. Włókno ulegające fermentacji to tzw. probiotyk, który odżywia korzystną florą bakteryjną jelit (FOS), a nieulegające fermentacji poprawia konsystencję odchodów (celuloza).
Ponadto, powierzchnię jelita można chronić stosując glinki mineralne (klinoptylolit pochodzenia osadowego) czy mannaoligosacharydy MOS (wyciąg z drożdży). Również kwasy tłuszczowe omega 3 wykazujące działanie przeciwzapalne mogą wspomagać układ trawienny.

Wybór diety 

Wybór i ocena diety powinny być oparte przede wszystkim na zawartości energii (im wyższa tym mniejsza jest dawka pokarmowa, co jest szczególnie ważne) oraz typu i jakości wykorzystanych źródeł energii. 
Ponadto dieta powinna być:
prawidłowo zbilansowana, ze szczególnym uwzględnieniem wymienionych powyżej składników;
skoncentrowana i wysoko strawna;
o formule sprzyjającej zwalczaniu stresu biologicznego;
wzbogacona w składniki o działaniu zapobiegającym takim zaburzeniom jak biegunki wywołane stresem, bóle stawów i konsekwencje stresu oksydacyjnego na poziomie komórkowym.

Przy tak wielu wymaganiach dotyczących jakości i składu (ponad 50 składników pokarmowych) najlepszym rozwiązaniem są wysokiej jakości pełnoporcjowe (kompletne) suche karmy opracowane specjalnie z uwzględnieniem typu aktywności jakiej poddawany jest pies. Karmy takie nie tylko spełniają wszystkie wymogi żywieniowe, ale również ze względu na wysokie standardy produkcji eliminują ryzyko sanitarne. Ponadto ich skoncentrowana forma chroni układ pokarmowy przed przeładowaniem. Karmy suche są łatwe w transporcie i dawkowaniu. Zawsze należy pamiętać o zapewnieniu psu stałego dostępu do wody. 

Schematy karmienia

Liczba posiłków i godziny karmienia psa użytkowego są często uzależnione od typu pracy, jaką wykonuje oraz ewentualnego wymogu stanu gotowości do natychmiastowego podjęcia pracy (psy ratownicze podczas dyżuru). Dobrze przygotowany schemat karmienia powinien ograniczać ryzyko wystąpienia rozszerzenia i skrętu żołądka, zapobiegać biegunkom wywołanym stresem oraz umożliwić organizmowi korzystanie z łatwo dostępnej energii w momencie, gdy jest najbardziej potrzebna.
Zaleca się unikanie podawania pokarmu psu natychmiast po wysiłku fizycznym. Należy podzielić dzienną dawkę na kilka niewielkich posiłków. Zawsze korzystniejsze są posiłki o stałych porach i małej objętości niż jednorazowo podawane duże porcje. Taki schemat karmienia sprawdza się zwłaszcza u psów służbowych, które powinny być dyspozycyjne przez całą dobę (zwłaszcza psy ratownicze: lawinowe, terenowe, gruzowiskowe).
Przy większych posiłkach poleca się podawanie ¼ - 1/3 dawki dziennej około trzy godziny przed planowanym krótkim lub długotrwałym wysiłkiem. Do tej objętości dodaje się około 3-4 razy więcej wody, tak, aby pies mógł pokryć zwiększone zapotrzebowanie na wodę (duże straty wody podczas wysiłku, stres). Po wysiłku pies powinien mieć od razu możliwość uzupełnienia wody (do woli) natomiast zasadniczy posiłek (3/4 – 2/3 dawki dziennej) należy podać dopiero po upływie około 1-2 godzin po głównym treningu czy pracy.
Trzeba pamiętać, że woda jest zawsze najważniejszym ze wszystkich składników pokarmowych.
Każda zmiana karmy musi być wprowadzana stopniowo, najlepiej podczas 7-dniowego okresu przejściowego. Należy przestrzegać dawek zalecanych przez producenta.

Jak widać żywienie jest kluczowym czynnikiem wpływającym na wydajność psa użytkowego. Ocena diety to przede wszystkim stan psa – jego sierść, kondycja, samopoczucie, odporność, reaktywność i motywacja. Dobrze odżywiony pies rzadziej choruje, dieta ma bowiem też walory profilaktyczne. Prawidłowa dieta pozwala wydobyć z psa pełnię jego potencjału i korzystać z jego umiejętności przez wiele kolejnych lat.

Piśmiennictwo

Grandjean D. et al. (Aniwa publishing, 2005) „Practical Guide for Sporting & Working Dog”: 136-164

Adnotacja

Tekst został przygotowany przez zespół ekspertów POLKARMA w składzie:

Autor: Mgr inż. Anna Maria Ziembińska

Konsultacje merytoryczne:
Dr n. wet Sybilla Berwid-Wójtowicz (Nestle Polska)
Dr n. wet. Michał Ceregrzyn (Mars Polska)
Dr. Jacek Wilczak (SGGW)